W dniu 22 maja 2023 r. weszła w życie ustawa o fundacji rodzinnej. Ustawa, która była długo wyczekiwana przez polskie firmy rodzinne. Ustawa, która pozwala na to, aby w razie rozbieżności pomiędzy interesem rodziny, a interesem firmowy – prymat wzięła firma. I wreszcie – ustawa, która powstała pod auspicjami Rady Firm Rodzinnych Konfederacji Lewiatan, a my byliśmy autorami pierwszej wersji projektu ustawy. Przez 5 ostatnich lat braliśmy aktywny udział w pracach nad jej ostateczną treścią, reprezentując interes polskich przedsiębiorców na wielu spotkaniach w ministerstwach, komisjach sejmowych i senackich. Opublikowaliśmy setki artykułów promując ideę fundacji rodzinnej.

Fundacja rodzinna pełni funkcję swoistego parasola ochronnego poprzez zabezpieczenie biznesu rodzinnego przed ryzykiem niekontrolowanego podziału w przyszłości (np. z uwagi na rodzinny konflikt). Odseparowuje kluczowe aktywa rodzinne od ryzyk operacyjnych związanych z funkcjonowaniem przedsiębiorstwa. Fundamentalnym celem fundacji rodzinnej jest to, aby kolejne pokolenia prowadziły firmę zgodnie z wolą fundatora, zaś majątek rodzinny był bezpieczny.

Fundacja rodzinna z chwilą dokonania wpisu do rejestru fundacji rodzinnych nabywa osobowość prawną. Podstawowe cele fundacji rodzinnej są następujące:

  • zapewnienie ciągłości funkcjonowania firmy oraz ochrona wnoszonego przez fundatora do fundacji majątku;
  • dążenie do zapewnienia rozwoju potencjału ekonomicznego i finansowego podmiotów gospodarczych, których majątek (np. udziały lub akcje) został wniesiony do fundacji rodzinnej;
  • dokonywanie inwestycji oraz zarządzanie swoimi aktywami celem pomnażania majątku rodzinnego;
  • przyznawanie świadczeń beneficjentom w celu zapewnienia im bieżących środków na utrzymanie, a także na finansowanie wydatków szczególnych, takich jak opieka zdrowotna czy edukacja.

Fundację rodzinną, w przeciwieństwie do umowy spółki kapitałowej, charakteryzuje możliwość działania na podstawie bardzo elastycznego statutu. Jest on doskonałym narzędziem dla fundatora, który pragnie, aby firma po jego śmierci funkcjonowała na takich zasadach, jakie zaplanował. Można powiedzieć, że fundacja rodzinna pozwala zarządzać firmą po śmierci. Coś w tym rzeczywiście jest… Fundacja rodzinna nie ma właścicieli kapitałowych, nie wydaje żadnych praw korporacyjnych (udziałów, akcji lub jednostek uczestnictwa). Fundator, który wnosi do niej mienie, nie uzyskuje w zamian jakiegokolwiek świadczenia ekwiwalentnego.

Trzy najbardziej interesujące obszary w kontekście fundacji rodzinnej dla firm rodzinnych, to: możliwość prowadzenia przez fundację rodzinną działalności gospodarczej, opodatkowanie fundacji i jej beneficjentów oraz zachowek (rewolucyjne zmiany w prawie spadkowym). Poniższe zestawienie zawiera już zmiany do ustawy o fundacji rodzinnej wprowadzone tzw. rządową autopoprawką, która – tak jak sama fundacja rodzinna – weszła w życie 22 maja 2023 r.

Działalność gospodarcza

Fundacja rodzinna będzie mogła prowadzić następującą działalność gospodarczą:

  • Zbywanie mienia – o ile nie zostało ono nabyte wyłącznie w celu dalszego zbycia (nie dotyczy to udziałów, akcji i innych praw o podobnym charakterze).
  • Najem, dzierżawa i udostępnianie mienia.
  • Przystępowanie i uczestnictwo w spółkach handlowych, funduszach inwestycyjnych i spółdzielniach.
  • Nabywanie i zbywanie papierów wartościowych, instrumentów pochodnych i praw o podobnym charakterze.
  • Udzielanie pożyczek beneficjentom oraz podmiotom powiązanym z fundacją.
  • Obrót walutami w celu dokonywania płatności związanych z działalnością fundacji rodzinnej.
  • Produkcja produktów roślinnych i zwierzęcych przetworzonych w sposób inny niż przemysłowy (z określonymi ograniczeniami).
  • Gospodarka leśna.

Opodatkowanie fundacji rodzinnej i jej beneficjentów

Wniesienie mienia do fundacji rodzinnej przez fundatora nie będzie opodatkowane – tak na poziomie samej fundacji, jak i fundatorów.

Fundacja rodzinna będzie korzystać ze zwolnienia podmiotowego z podatku dochodowego od osób prawnych w zakresie prowadzonej przez siebie działalności gospodarczej. Tym samym, fundacja nie zapłaci podatku np. od uzyskiwanych zysków kapitałowych (chodzi tu np. o dywidendy, przychody ze zbycia akcji i udziałów bądź ich umorzenia).

Opodatkowanie fundacji rodzinnej podatkiem dochodowym od osób prawnych zasadniczo nastąpi w następujących sytuacjach:

  • w przypadku wypłaty świadczenia na rzecz beneficjentów lub fundatora – 15% podatku dochodowego płatnego przez fundację rodzinną;
  • w przypadku tzw. podatku od przychodów z budynków, jeśli wartość nieruchomości przekroczy kwotę 10 mln zł;
  • w przypadku prowadzenia działalności gospodarczej wykraczającej poza dozwolony zakres (tu wprowadzona została sankcyjna, 25% stawka podatku dochodowego);
  • w przypadku rozwiązania fundacji rodzinnej opodatkowane stawką 15% będzie wydanie beneficjentom mienia w związku z rozwiązaniem fundacji, pomniejszonego o wartość podatkową mienia wniesionego przez fundatora lub fundatorów.

Opodatkowaniu 15% podatkiem dochodowym od osób prawnych będą podlegały także świadczenia w postaci tzw. ukrytych zysków. Ukrytym zyskiem są:

  • odsetki (i inne opłaty o charakterze dłużnym) z tytułu pożyczki udzielonej fundacji rodzinnej przez beneficjenta, fundatora lub podmiot powiązany z beneficjentem, fundatorem lub fundacją rodzinną;
  • darowizny (lub inne nieodpłatne lub częściowo odpłatne świadczenia) przekazane, bezpośrednio lub pośrednio, na rzecz beneficjenta, fundatora, podmiotu powiązanego z beneficjentem, fundatorem lub fundacją rodzinną;
  • świadczenia na rzecz beneficjenta, fundatora lub podmiotu powiązanego z beneficjentem, fundatorem lub fundacją rodzinną, z tytułu:

– usług doradczych, księgowych, badania rynku, usług prawnych, usług reklamowych, zarządzania i kontroli, przetwarzania danych, usług rekrutacji pracowników i pozyskiwania personelu, gwarancji i poręczeń oraz świadczeń o podobnym charakterze,

– wszelkiego rodzaju opłat i należności licencyjnych,

  • różnice pomiędzy wartością rynkową (w rozumieniu przepisów o cenach transferowych) a wartością rzeczywistą transakcji między fundacją rodzinną a beneficjentem, fundatorem, podmiotem powiązanym z beneficjentem, fundatorem lub fundacją rodzinną;
  • pożyczki udzielone przez fundację rodzinną jej beneficjentowi:

– w tej części, która podlegała zwrotowi w danym roku podatkowym i nie została zwrócona do dnia upływu terminu złożenia rocznej deklaracji podatkowej lub

– na okres co najmniej 10 lat albo na okres krótszy niż 10 lat, jeżeli ostateczny termin obowiązywania umowy wyniósł co najmniej 10 lat.

Dodatkowo, odsetki od pożyczki wypłacane na rzecz fundacji rodzinnej w przypadku podatników podatku dochodowego od osób prawnych będą objęte limitem w zaliczaniu ich do kosztów uzyskania przychodów. Limit ten wynosi 30% tzw. podatkowej EBITDA. W tej sytuacji nie znajdzie zastosowania limit 3 milionów złotych.

Fundacja rodzinna będzie również opodatkowana w sytuacji osiągania przychodów z najmu i dzierżawy, ale tylko takiej, której przedmiotem jest przedsiębiorstwo, jego zorganizowana część lub składniki majątku służące prowadzeniu działalności gospodarczej przez fundatora, beneficjenta lub podmioty z nimi powiązane. W tym wypadku nastąpi opodatkowanie na zasadach ogólnych stawką 19% od dochodu.

Fundacja rodzinna będzie mogła odliczyć zapłacony ww. 19% podatek od 15% podatku należnego z tytułu świadczeń na rzecz beneficjentów lub wydania mienia w związku z rozwiązaniem fundacji. Odliczenie to będzie przysługiwać pod warunkiem, że zobowiązanie podatkowe nie uległo przedawnieniu.

Beneficjenci fundacji, należący do najbliższej rodziny fundatora, tzw. grupy zero (małżonek, dzieci i dalsi zstępni, rodzice i dalsi wstępni, pasierb, rodzeństwo, ojczym i macocha) oraz sami fundatorzy, otrzymujący od fundacji świadczenia, będą korzystać ze zwolnienia w podatku dochodowym od osób fizycznych. Tym samym nastąpi jednokrotne opodatkowanie wypłacanych świadczeń do ww. osób – wyłącznie 15% podatek dochodowy płatny przez fundację.

Otrzymanie przez beneficjentów lub fundatora świadczeń od fundacji nie będzie opodatkowane podatkiem od spadków i darowizn. Od wypłat na rzecz beneficjentów fundacji rodzinnej nie będzie pobierana danina solidarnościowa (wynosząca obecnie 4% od dochodu rocznego ponad 1 mln zł).

Jedyna sytuacja, w które dojdzie do „podwójnego” opodatkowania, to wypłata przez fundację rodzinną świadczeń na rzecz „niespokrewnionych” beneficjentów, tj. nie należących do tzw. grupy zero. W takiej sytuacji, poza 15% podatkiem dochodowym od osób prawnych płatnym przez fundację, dojdzie do dodatkowego opodatkowania osób otrzymujących świadczenia (w tym z tytułu rozwiązania fundacji):

  • 10% podatkiem dochodowym od osób fizycznych, jeżeli beneficjentem jest osoba z tzw. pierwszej lub drugiej grupy podatkowej, tj.: zięć, synowa, teściowie, jak również zstępni rodzeństwa, rodzeństwo rodziców, zstępni i małżonkowie pasierbów, małżonkowie rodzeństwa i rodzeństwo małżonków, małżonkowie rodzeństwa małżonków oraz małżonkowie innych zstępnych;
  • 15% podatkiem dochodowym od osób fizycznych – w pozostałych przypadkach.

Fundator i beneficjent fundacji rodzinnej będą mogli być wspólnikami w spółkach opodatkowanych tzw. estońskim CIT. Jeśli fundacja rodzinna zostałaby wspólnikiem spółki z tzw. estońskim CIT, spółka ta utraci prawo do korzystania z estońskiego CIT.

Zachowek

Ustawa o fundacji rodzinnej wprowadziła rewolucję w zakresie polskich przepisów o zachowku, które nie były zmieniane od kilkudziesięciu lat i były najbardziej konserwatywnymi regulacjami w Europie. Co się zmieniło? Przede wszystkim, majątek wnoszony do fundacji rodzinnej nie będzie wchodził do masy spadkowej, a po upływie 10 lat nie będzie też uwzględniany w zachowku. Oznacza to, że spadkobiercy zgłaszający swoje roszczenie po upływie 10 lat, nie będą mogli skorzystać z instytucji zachowku. Ponadto, wypłaty dokonane z fundacji lub przewidziane na rzecz beneficjenta, który byłby uprawniony jednocześnie do zachowku, będą zaliczane na poczet zachowku. Fundamentalną zmianą, która będzie miała zastosowanie nie tylko do fundacji rodzinnych, ale będzie funkcjonowała w całym systemie prawa cywilnego w Polsce, będzie możliwość miarkowania zachowku. W praktyce oznacza to możliwość: odroczenia płatności zachowku, rozłożenia go na raty (co do zasady – na 5 lat, z możliwością wydłużenia do lat 10) i obniżenia jego wysokości. Wprowadzona została też „ustawowa” możliwość zrzeczenia się prawa do zachowku.