Baza wiedzy
KONIEC Z POWSZECHNYM DOSTĘPEM DO CENTRALNEGO REJESTRU BENEFICJENTÓW RZECZYWISTYCH?
22 listopada 2022 r. Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej („TSUE”) wydał wyrok w sprawach połączonych sygn. C-37/20, C-601/20, w którym stwierdził, że publiczny dostęp do informacji o beneficjentach rzeczywistych stanowi poważną ingerencję w podstawowe prawa do poszanowania życia prywatnego i ochrony danych osobowych. Według Trybunału, ujawniane w rejestrach, takich jak Polski Centralny Rejestr Beneficjentów Rzeczywistych (CRBR), informacje umożliwiają potencjalnie nieograniczonej liczbie osób uzyskanie informacji na temat materialnej i finansowej sytuacji beneficjenta rzeczywistego naruszając prawo do prywatności. Ponadto, ujawnianie publicznie danych, oprócz swobodnego ich przeglądania, stwarza ryzyko ich przechowywania i rozpowszechniania przez niekontrolowaną ilość podmiotów.
GENEZA WYROKU
W myśl art. 30 (5) Dyrektywy (UE) 2015/849 w sprawie przeciwdziałania korzystaniu z systemu finansowego w celu prania pieniędzy lub finansowania terroryzmu („dyrektywa AML 2015”), państwa członkowskie są zobowiązane zapewnić, aby informacje na temat beneficjentów rzeczywistych były dostępne dla każdej osoby lub organizacji, która może wykazać uzasadniony interes w ich uzyskaniu. Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2018/843 („dyrektywa AML 2018”) złagodziła pierwotny zapis rozszerzając prawo dostępu dla każdego, bez konieczności wykazywania uzasadnionego interesu. Co prawda, Artykuł 30 (9) dyrektywy AML 2018 przyznaje państwom członkowskim możliwość ograniczenia dostępu do wszystkich lub części informacji na temat beneficjentów rzeczywistych w poszczególnych przypadkach, jednak tylko w wyjątkowych okolicznościach.
Z tego wyłączenia chcieli skorzystać przedsiębiorcy składając wniosek o wyłączenie jawności ich danych z luksemburskiego rejestru przedsiębiorstw, argumentując go zagrożeniem bezpieczeństwa
i powołując się na wspomniany Artykuł 30 (9). Rejestr odrzucił wniosek, a sprawa trafiła na drogę sądową. Zamiast ocenić istotność roszczenia i sposób w jaki luksemburskie prawo definiuje wyjątkową okoliczność, sąd w Luksemburgu wystąpił z wnioskiem prejudycjalnym do TSUE kierując pytanie o definicję wyjątkowych okoliczności, dzięki którym możliwe jest ograniczenie jawności informacji w rejestrze.
TREŚĆ ORZECZENIA – JAWNOŚĆ DANYCH BENEFICJENTÓW RZECZYWISTYCH
TSUE stwierdził nieważność Artykułu 30 (5) dyrektywy AML 2018, który gwarantował publiczny dostęp do informacji o beneficjentach rzeczywistych, uznając, iż stanowi on ingerencję w prawa do poszanowania życia prywatnego i ochrony danych osobowych. W uzasadnieniu TSUE przyznał, że ujawnienie danych może negatywnie wpłynąć na bezpieczeństwo finansowe danego podmiotu z uwagi na fakt, iż pozyskane dane mogą być rozpowszechniane oraz przechowywane przez każdego. Wskazał również potencjalne grupy, dla których dostęp do informacji o beneficjentach jest uzasadniony, np. dziennikarze, organizacje pozarządowe działające w obszarze przeciwdziałania praniu pieniędzy i finansowania terroryzmu oraz potencjalnych kontrahentów.
Pierwotnym założeniem powszechnego dostępu do informacji o beneficjentach rzeczywistych było zapewnienie większej kontroli społecznej, co miało przyczynić się do walki z wykorzystywaniem podmiotów prawnych do celów prania pieniędzy, jak również pomóc w zachowaniu uczciwości transakcji biznesowych i ich finansowania. Uznając kontrolę publiczną za kluczowy czynnik odstraszający od popełniania przestępstw finansowych, dyrektywa AML 2018 wymusiła na państwach członkowskich otwarcie rejestrów dla ogółu obywateli. Efekty stały się niemal natychmiast widoczne. Już w 2018 roku, międzynarodowa niezależna organizacja zwalczająca praktyki korupcyjne odkryła nielegalne praktyki premiera Czech dotyczące unijnych dotacji rolnych dla czeskiego konglomeratu, bezpośrednio przez niego kontrolowanego. Ponadto wykryto szereg korupcji na wysokim szczeblu, między innymi w Turkmenistanie i Brazylii oraz ujawniono proceder prania pieniędzy przez bank w Danii.
WPŁYW WYROKU NA CENTRALNY REJESTR BENEFICJENTÓW RZECZYWISTYCH W POLSCE
Centralny Rejestr Beneficjentów Rzeczywistych („CRBR”) jest publicznym rejestrem zapewniającym jawny i bezpłatny dostęp do informacji o osobach fizycznych sprawujących bezpośrednio lub pośrednio kontrolę nad podmiotami gospodarczymi. Rejestr udostępnia informacje każdej osobie, bez konieczności wykazywania przez nią uzasadnionego interesu. Wobec tego, każdy zainteresowany ma dostęp do imienia i nazwiska, obywatelstwa, państwa zamieszkania, numeru PESEL (lub daty urodzenia) oraz informacji o wielkości i charakterze udziału lub uprawnienia beneficjenta rzeczywistego ujawnionego w rejestrze.
Wyrok TSUE nie znalazł jeszcze bezpośredniego odzwierciedlenia w polskich przepisach, jednak daje możliwość uniknięcia kary dla przedsiębiorców, którzy nie dopełnili obowiązku zgłoszenia danych do CRBR. Orzeczenie daje możliwość zakwestionowania zasadności prowadzenia postępowania przeciwko nim. Ponadto, przedsiębiorcy zyskali dodatkowy argument przy domaganiu się ograniczenia publicznego dostępu do informacji o beneficjentach rzeczywistych w ich przypadku.
Wyrok może skłonić ustawodawców do wyraźnego skodyfikowania kwestii dostępności rejestrów. Precyzyjne przepisy powinny określać informacje jakie mogą być upubliczniane w rejestrach, jak również okoliczności uprawniające do wyłączenia ich jawności. Niewątpliwie należy spodziewać się zmian w funkcjonowaniu CRBR. Na treść wyroku zareagowały już rejestry beneficjentów rzeczywistych na Cyprze, w Niemczech i Belgii, wprowadzając ograniczenia w dostępie do informacji.
